Opublikowano: 2023-10-11
Wielu przedsiębiorców otrzymuje zadośćuczynienie z różnych tytułów od swoich kontrahentów, ubezpieczycieli czy innych podmiotów.
W takim momencie przychodzą wątpliwości czy aby otrzymanie odszkodowanie nie powinno być opodatkowane podatkiem VAT jeszcze u podatnika go przekazującego.
Od czego to zależy?
Czym jest odszkodowanie
Odszkodowanie jest to określona kwota pieniężna, która zostanie wypłacona osobie poszkodowanej z uwagi na powstałą szkodę wobec tej osoby.
Odszkodowanie stanowi zatem pewną rekompensatę za poniesione straty.
W ustawie z dnia 23.04.1964 r. Kodeks cywilny określono, że Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
Naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (w przypadku braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy).
ISTOTNE:
Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.
Kodeks cywilny wskazuje na kilka cech odszkodowania a mianowicie:
- odszkodowanie dotyczy jedynie normalnych następstw działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła,
- naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono,
- może stanowić kwotę pieniężną albo formę rzeczową,
- może być uregulowane w umowie (w przepisach).
Przedmiot opodatkowania VAT
Pamiętając o art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2023 r. poz. 1570 zwanej dalej ustawą o VAT) opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług:
- odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju;
- eksport towarów;
- import towarów na terytorium kraju;
- wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju;
- wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.
Wśród powyższych czynności opodatkowanych podatkiem VAT brak jest odszkodowania. Wniosek jest z tego taki, że wypłata odszkodowania nie rodzi żadnych obowiązków w podatku VAT.
Odszkodowanie a raczej tytuł do jego wypłaty zaistnieje w konkretnych okolicznościach. Gdy będą miały miejsce określone zdarzenia – wystąpienia szkody.
Odszkodowanie nierozerwalnie jest związane zatem:
- z wystąpieniem szkody,
- analizą okoliczności tej szkody,
- naprawą szkody.
Warto zwrócić uwagę na brak tzw. wzajemności, takiej jaka występuje w przypadku sprzedaży towarów lub usług i otrzymania za nią zapłaty. Odszkodowanie nie jest ukierunkowane na wzajemność czynności sprzedaży i zapłaty. Odszkodowanie to zadośćuczynienie.
Dlatego też jego wypłata nie może być opodatkowane podatkiem VAT
ISTOTNE:
Trzeba zaznaczyć, iż konsekwencje podatkowe otrzymanego odszkodowania a więc po stronie nabywcy mogą być zupełnie inne na gruncie podatku dochodowego od osób fizycznych PIT. Jednak te zagadnienie będzie przedmiotem odrębnej publikacji.
Przykład 1
Polski nabywca czynny podatnik VAT dokonał zamówienia na 100 szt. towaru. Otrzymał towar ale wybrakowany. Zgodnie z zawartą umową z kontrahentem nabywcy należy się odszkodowanie z tego tytułu.
Strony zawarły aneks ugodowy na podstawie którego sprzedawca wypłacił nieco niższe odszkodowanie niż wynikało to pierwotnie z umowy.
Wypłata odszkodowania przez sprzedawcę nie będzie powodowała żadnych skutków w VAT. U nabywcy także nie powstanie z tego tytułu żaden obowiązek w podatku VAT.
Przykład 2
Polski nabywca czynny podatnik VAT zawarł umowę ubezpieczenia na środki trwałe. Zgodnie z zawartą umową z ubezpieczycielem nabywcy przysługuje odszkodowanie za szkody losowe, które wystąpią w mieniu firmowym.
Dwa lat później w zimie zawaliła się część dachu. Na skutek tego ucierpiała maszyna do cięcia drewna.
Nabywca otrzymał odszkodowanie z tego tytułu. Wypłata odszkodowania przez ubezpieczyciela nie będzie powodowało żadnych skutków w VAT. U nabywcy także nie powstanie z tego tytułu żaden obowiązek w podatku VAT.
Przykład 3
Polski nabywca czynny podatnik VAT wykonał usługę montażu instalacji wentylacyjnej w hali magazynowej.
Nie otrzymał z tego tytułu wynagrodzenia. Sprzedawca jednak pomimo nieopłacenia faktur dążył do porozumienia z nabywcą. Jako rekompensatę wypłacił mu odszkodowanie w wysokości wspólnie uzgodnionej.
Wypłata odszkodowania przez sprzedawcę nie będzie powodowała żadnych skutków w VAT. U nabywcy także nie powstanie z tego tytułu żaden obowiązek w podatku VAT.
Końcowo warto przedstawić także inne przypadki w których odszkodowanie także nie będzie podlegało opodatkowaniu VAT.
Fragment wyroku wydanego przez NSA z dnia 21.06.2017r. o sygn. I FSK 1868/15.
„(…) Przepis art. 8 ust. 1 u.p.t.u. stanowi, że przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również: (1) przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej; (2) zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji; (3) świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.
W przepisie powyższym nie zostały wymienione odszkodowania, a zatem nie stanowią one świadczenia usług w rozumieniu tego przepisu i tym samym nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.
Brak jest jednak podstaw, aby za takie odszkodowanie uznać, jak chciałby tego Skarżący, kwotę otrzymaną od najemcy z tytułu wcześniejszego rozwiązania umowy najmu. W zdarzeniu przyszłym opisanym przez Skarżącego we wniosku o wydanie interpretacji dochodzi bowiem do rozwiązania umowy najmu w drodze porozumienia stron, które to porozumienie samo w sobie także jest umową. W zamian za określoną w porozumieniu kwotę, jaką ma wypłacić najemca, Skarżący zgodził się rozwiązać umowę najmu, zawartą z tym najemcą na czas określony, zanim upłynął okres, na jaki umowa została zawarta. Skoro zaś umowa najmu nie przewidywała możliwości wcześniejszego jej zakończenia, zawarcie porozumienia w tym przedmiocie powodowało, że każda ze stron uzyskiwała określoną korzyść, co sprowadzało się właśnie do tego, że za stosownym wynagrodzeniem Skarżący zgodził się na rozwiązanie umowy najmu, choć możliwość taka nie wynikała z jej postanowień. (…)”.
Poniżej przedstawiono jeszcze fragment interpretacji indywidualnej wydanej przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 10.01.2023r. o sygn. 0111-KDIB3-1.4012.836.2022.1.KO.
„(…) Z przedstawionego opisu wynika, że w latach 2021-2022 realizują Państwo zadanie inwestycyjne, zgodnie z zawartą w dniu 11 stycznia 2021 r. umową z wykonawcą. W związku z brakiem realizacji postanowień umowy ze strony wykonawcy, odstąpili Państwo od niniejszej umowy. W związku z odstąpieniem przez Państwo od umowy na realizację inwestycji z winy wykonawcy, w dniu 14 września 2022 r. zawarli Państwo porozumienie z wykonawcą. Porozumienie reguluje wzajemne rozliczenia między stronami, na mocy którego wykonawca, po przeprowadzeniu czynności inwentaryzacyjnych mających na celu określenie ilości i wartości robót w toku, zafakturuje wykonane roboty zgodnie z kosztorysem inwentaryzacyjnym. Natomiast Państwo potrącą z zobowiązania wobec wykonawcy kwotę należności stanowiącą wartość robót odtworzeniowych docieplenia elewacji, która została przez niego zniszczona w trakcie wykonywania zadania inwestycyjnego.
Wątpliwości Państwa dotyczą kwestii czy należność od wykonawcy, wynikająca z niewykonania odtworzenia zniszczonej elewacji, podlega opodatkowaniu podatkiem VAT.
W świetle przywołanych wcześniej przepisów, istotą odszkodowań nie jest płatność za świadczenie, lecz rekompensata za szkodę. W takim przypadku nie mamy do czynienia z transakcją ekwiwalentną – świadczenie w zamian za wynagrodzenie – co oznacza, że otrzymane odszkodowanie nie wiąże się z żadnym świadczeniem ze strony podatnika.
Na gruncie ustawy o podatku od towarów i usług ustalanie statusu wypłacanego odszkodowania, jako podlegającego bądź nie opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, należy oceniać w kontekście związku z konkretnym świadczeniem. (…)”.